της Ουρανίας Πανταζίδου
Τέλος του Νοέμβρη αύριο και η γιορτή του Αγίου Ανδρέα σηματοδοτεί και το τέλος του Φθινοπώρου.
Τον Άγιο Ανδρέα, τον Απόστολο των Ελλήνων, τον τιμούσαν πολύ στον Εύξεινο Πόντο. Εξάλλου ο Πρωτόκλητος μαθητής υπήρξε ο πρώτος Επίσκοπος Τραπεζούντας.
Η λαογράφος κ. Έλσα Γαλανίδου - Μπαλφούσια στο βιβλίο της "Ποντιακή Λαογραφία" (Επιτροπή Ποντιακών Μελετών), γράφει ότι στην Τραπεζούντα, κάτω από το μεγάλο βράχο που στήριζε τα θεμέλια του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Γρηγορίου, μέσα σε μια μικρή χτισμένη σπηλιά, ήταν το εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα, στα κράσπεδα της ακρογιαλιάς, συνδεδεμένο με θρύλους, γύρω από το ταξίδι του αποστόλου Ανδρέα στον Πόντο. Είχε και αγίασμα. Επίσης στο χωριό Χαβά υπήρχε παρεκκλήσι του Αγίου Ανδρέα και λεγόταν ότι ο Απόστολος Ανδρέας έφτασε εκεί διδάσκοντας και μάλιστα ότι διανυκτέρευσε κάτω από μια ιτιά, κοντά σε μια πηγή. Η γιορτή του Αγίου Ανδρέα αποτελούσε κατά κάποιο τρόπο, το μετεωρολογικό δελτίο για τις χειμωνιάτικες μέρες που ακολουθούσαν στον Πόντο, όπως φαίνεται από μια φράση των Κωτυώρων «Τ΄ Αγιαντρέα αντρειών το κρύον».
Ο Άγιος Ανδρέας και ο εκχριστιανισμός στον Εύξεινο Πόντο
Γνωρίζουμε ότι ο χριστιανισμός διαδόθηκε στον Εύξεινο Πόντο πολύ νωρίς από τους αποστόλους Ανδρέα και Πέτρο. Σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Κων. Φωτιάδη «Παρά τα σοβαρά προβλήματα που προκαλούσαν οι ειδωλολάτρες και η ρωμαϊκή διοίκηση, η χριστιανοσύνη ρίζωνε σταθερά σε όλες τις επαρχίες του Πόντου. Στα χρόνια των τελευταίων διωκτών αυτοκρατόρων, Διοκλητιανού (284-305), Γαλερίου (306-311) και Μαξιμίνου (305-311) ο Πόντος πέρασε μια κρίσιμη εικοσαετία θρησκευτικών διωγμών και μαρτυρίων, με αποτέλεσμα τη φυγή πολλών χριστιανών προς τις δύσβατες βουνοκορφές στο εσωτερικό της χώρας».
Σ΄ αυτήν την περιοχή έφθασε ο Απόστολος Ανδρέας αμέσως μετά την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος για να κάνει πράξη την εντολή του Χριστού "Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα Έθνη".
Στην ηλεκτρονική σελίδα του Συνδέσμου Κληρικών Ελλάδος (iersynklellados.blogspot.gr) διαβάζω:
«Πρώτος σταθμός η Σινώπη, πόλη της αρχαίας Παφλαγονίας στις ακτές του Ευξείνου Πόντου, όπου βρήκε πλήθος Ελλήνων και Ιουδαίων, οι οποίοι μεταξύ τους ήταν διαιρεμένοι εξαιτίας των διαφορετικών θρησκειών. Ενδεικτικό είναι μάλιστα το γεγονός ότι είχαν σε τέτοιο βαθμό "ανήμερον το ήθος και τον τρόπον βάρβαρον", ώστε τους αποκαλούσαν ανθρωποφάγους. Μάλιστα κατά τη διάρκεια της ευεργετικής παρουσίας του Αποστόλου Ανδρέου στη Σινώπη, ο οποίος κατόρθωσε και θεμελίωσε στην πόλη τον χριστιανισμό, οι αποκαλούμενοι "ανθρωποφάγοι" συνέλαβαν τον Απόστολο Ματθία που συνόδευε τον Ανδρέα στις ιεραποστολικές του περιοδείες και αφού τον φυλάκισαν, σκόπευαν να τον θανατώσουν. Αλλά ο Απόστολος Ανδρέας τον απελευθέρωσε θαυματουργικά και αναχώρησε μαζί με τον Ματθία και με άλλους μαθητές για την Αμισό (τη σημερινή Σαμψούντα), πόλη στη νότια ακτή του Ευξείνου Πόντου με ονομαστό λιμάνι, όπου φιλοξενήθηκε στο σπίτι ενός Ιουδαίου, ονόματι Δομετιανός. Στην Αμισό παρέμεινε για αρκετό χρονικό διάστημα και χάρη στο φλογερό του αποστολικό κήρυγμα και τα θαύματα που επιτέλεσε, ίδρυσε χριστιανική Εκκλησία και χειροτόνησε πρεσβυτέρους και διακόνους. Αλλά ο Πρωτόκλητος Ανδρέας ύστερα από μία πλούσια ιεραποστολική περιοδεία στην Τραπεζούντα, την Ιβηρία (σημερινή Γεωργία), την Έφεσο, τη Λαοδικεία της Φρυγίας, την Οδυσσούπολη της Μυσίας, όπου χειροτόνησε επίσκοπο τον Άππιο, τη Νίκαια της Βιθυνίας, όπου χειροτόνησε επίσκοπο τον Δρακόντιο, τη Νικομήδεια, την Καλχηδόνα και την Αμάστριδα, όπου χειροτόνησε επίσκοπο τον Πάλμα, επισκέφθηκε για δεύτερη φορά τη Σινώπη.
Μόλις όμως οι κάτοικοι πληροφορήθηκαν την άφιξη του Αποστόλου Ανδρέου, ο οποίος είχε απελευθερώσει τον Ματθία, όρμησαν με βαναυσότητα εναντίον του και αφού τον συνέλαβαν, άρχισαν να σκέπτονται με πιο βασανιστικό τρόπο θα τον θανατώσουν. Τελικά αποφάσισαν να τον δέσουν από τον τράχηλο με σχοινί και να τον σύρουν στις πλατείες και τους δρόμους της πόλεως, όταν δε αποβιώσει, να τεμαχίσουν το σώμα του για να το φάνε. Ο Ανδρέας υποβλήθηκε στο φρικτό και απάνθρωπο αυτό μαρτύριο, αλλά παρόλο που ήταν εξαντλημένος, δεν πέθανε. Έτσι οι βασανιστές του τον οδήγησαν στη φυλακή με δεμένα τα χέρια του πίσω, ενώ την επόμενη ημέρα τον υπέβαλαν εκ νέου στο ίδιο φρικτό βασανιστήριο. Το βράδυ εξαντλημένο τον οδήγησαν και πάλι στη φυλακή και το πρωί επανέλαβαν το ίδιο βασανιστήριο, ελπίζοντας ότι την άλλη ημέρα δεν θα είναι πλέον ζωντανός, διότι όπως χαρακτηριστικά έλεγαν: "ητόνησε και αι σάρκες αυτού εδαπανήθησαν". Αλλά τη νύχτα εμφανίσθηκε ο Κύριος στη φυλακή και αφού άπλωσε το χέρι Του, είπε στον Ανδρέα: "Δος μοι την χείρα σου και ανάστα υγιής". Και αμέσως ο Πρωτόκλητος μαθητής του Κυρίου σηκώθηκε υγιής και ευχαρίστησε τον Κύριο που επιτάχυνε τη βοήθειά Του σ’ αυτόν. Ταυτόχρονα όμως ξέσπασε κατακλυσμός αλμυρών υδάτων, ο οποίος απείλησε ολόκληρη την πόλη, ενώ πολλοί ήταν αυτοί που έχασαν τη ζωή τους από πνιγμό. Μπροστά σ’ αυτή τη συμφορά οι κάτοικοι της Σινώπης αναγκάσθηκαν να καταφύγουν στον Απόστολο Ανδρέα και να ζητήσουν τη βοήθεια του Θεού, τον Οποίο πιστεύει και επικαλείται. Τότε ο Ανδρέας τους λυπήθηκε και αφού ζήτησε τη βοήθεια του Κυρίου, ο κατακλυσμός σταμάτησε. Μ’ αυτόν τον τρόπο απελευθερώθηκε από τη φυλακή και αμέσως βρήκε την ευκαιρία να κηρύξει ελεύθερα και με ένθερμο ιεραποστολικό ζήλο το Ευαγγέλιο του Χριστού στους κατοίκους της Σινώπης. Μάλιστα χειροτόνησε διακόνους και πρεσβυτέρους και κατόπιν αναχώρησε για την Αμισό και την Τραπεζούντα, όπου ίδρυσε τοπική Εκκλησία.
Στη συνέχεια επισκέφθηκε τη Φούστα, τη Σεβαστούπολη, την περιοχή της Ζηκχίας και έφτασε στον Βόσπορο, όπου "κατέσπειρε τα θεία λόγια και πολλούς προς καρποφορίαν επιτηδείους κατέστησεν". Αφού επισκέφθηκε στη συνέχεια τη Χερσώνα, επέστρεψε στη Σινώπη, όπου χειροτόνησε τον πρώτο επίσκοπο της πόλεως, ονόματι Φιλόλογο. Κατόπιν αναχώρησε για το Βυζάντιο, όπου ίδρυσε την τοπική Εκκλησία, χειροτονώντας επίσκοπο τον Στάχυ. Το γεγονός αυτό, όπως προαναφέρθηκε, τον κατέστησε ιδρυτή της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, ενώ στη συνέχεια μετέβη στην Ηράκλεια, πόλη της Ανατολικής Θράκης στα παράλια της Προποντίδος. Κατόπιν αναχώρησε για πόλεις και χωριά της Μακεδονίας, όπου κήρυττε, νουθετούσε, θεράπευε ασθενείς, χειροτονούσε ιερείς και καθοδηγούσε πνευματικά τους κατοίκους»...
Στη συνέχεια ο Απόστολος Ανδρέας έφθασε στην Πάτρα. Πλούσιο ήταν το ιεραποστολικό του έργο καθώς και τα θαύματά στην Αχαϊκή αυτή πόλη. Στην Πάτρα στις 30 Νοεμβρίου του 66 μ.Χ., όταν αυτοκράτορας των Ρωμαίων ήταν ο Νέρωνας, ο Απόστολος Ανδρέας μαρτύρησε. Σταυρώθηκε όπως ο δάσκαλός Του. Η πόλη της Πάτρας τιμά τον Άγιο Ανδρέα ως πολιούχο της. Επίσης τον άγιο τιμούν χώρες όπως η Σκωτία, η Αγγλία (ο χιαστός Σταυρός του αγίου, που έφερε η σημαία των Σκώτων διατηρήθηκε και στην επίσημη σημαία του Ηνωμένου Βασιλείου), η Ρωσία, η Ρουμανία, η Κύπρος κ.α.
Άγιος Ανδρέας ο Τρυποτηγανάς
Σε πολλά μέρη της πατρίδας μας ανήμερα της γιορτής του αγίου φτιάχνουν λουκουμάδες ή λαλαγγίτες ή τηγανίτες ή τσιριχτά. Πως όμως επικράτησε το έθιμο αυτό;
Ο Ιησούς βρισκόταν σε περιοδεία με τους μαθητές του. Πεινασμένοι και διψασμένοι καθώς ήταν τους προσκάλεσε ο Ανδρέας στο σπίτι του για να ξαποστάσουν. Φτάνοντας όμως η γυναίκα του Ανδρέα τον ενημερώνει ότι στο σπίτι υπάρχει μόνο νερό, αλεύρι, λάδι και μέλι. Ο Ανδρέας τότε παραγγέλνει στη γυναίκα του με τα υλικά που διαθέτει να φτιάξει τηγανίτες, για να φάνε ο Ιησούς και οι μαθητές του. Σε ανάμνηση εκείνου του γεγονότος το Πατριαρχείο ακόμη και σήμερα προσφέρει λουκουμάδες με μέλι στους πιστούς που παρακολουθούν την πρωινή λειτουργία.
Παλαιότερα πίστευαν ότι ο Άγιος Ανδρέας τρυπούσε το τηγάνι όποιας νοικοκυράς ξεχνούσε το έθιμο. Γι αυτό τον έλεγαν Τρυποτηγανά. Ο Γάλλος περιηγητής Guillaumme Joseph Grelot, που το 1670 ταξίδεψε στον ελλαδικό χώρο, κατέγραψε ότι την ημέρα της γιορτής του Αγίου Ανδρέα οι γυναίκες έφτιαχναν τηγανίτες. Άραγε είναι τυχαίο που το έθιμο συνδέεται με την περίοδο της νηστείας των Χριστουγέννων καθώς και ότι την εποχή αυτή βγαίνει το πρώτο λάδι της χρονιάς;
Αύριο πανηγυρίζει ο μικρός ναός του Αγίου Ανδρέα στα Εργατικά της Νέας Χηλής. Δε γνωρίζω εάν οι νέοι οικιστές αναβιώνουν το έθιμο με τις τηγανίτες ή λουκουμάδες. Όπως και να έχει, με λουκουμάδες ή χωρίς, χρόνια πολλά και καλό χειμώνα.
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
[post_ads]
Πηγή
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου