κι αναμένομε την Λαμπρήν, τα καλάς ημέρας
Χριστού χαρά θα έρται μας με το Χριστός Ανέστη…”
της Ουρανίας Πανταζίδου
Κοιτώντας παλιές φωτογραφίες που έφθασαν στα χέρια μου από τη ζωή των παλαιοτέρων κατοίκων της Νέας Χηλής Αλεξανδρούπολης, ξεχώρισα δύο με θέμα πασχαλινό. Με αφορμή τις φωτογραφίες αλλά και το υλικό που είχα συγκεντρώσει κάθισα να γράψω δυο λόγια για τις μέρες της Λαμπρής, εκεί στον Εύξεινο Πόντο (Μαύρη Θάλασσα) αλλά και εδώ στη Νέα Χηλή.
Λαμπρή έλεγαν οι πρόγονοί μας στον Εύξεινο Πόντο το Πάσχα.
Για εκείνους η Λαμπρή δεν ήταν μόνο θρησκευτική αλλά και εθνική γιορτή, γιατί τότε μπορούσαν, μαζί με το "Χριστός Ανέστη", να ευχηθούν και για την ανάσταση του έθνους.
Γεμάτη με έθιμα και παραδόσεις είναι οι μέρες του Πάσχα, οι οποίες ξεκινούν ουσιαστικά από την Κυριακή των Βαΐων και κορυφώνονται το τριήμερο από Μεγάλη Πέμπτη με τη Σταύρωση έως και την Ανάσταση Του Θεανθρώπου. Το τριήμερο αυτό ονομάζεται και Λαμπροήμερα.
Έθιμο πασχαλινό κοινό σε όλη την Ελλάδα αλλά και όπου υπάρχει ελληνισμός, είναι τα κόκκινα αυγά. Ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στο Βυζάντιο. Η πρώτη αναφορά για τα κόκκινα αυγά γίνεται στα κείμενα του Θεόδωρου Βαλσαμών (Πατριάρχης Αντιοχείας).
Το τσούγκρισμα των αυγών συμβολίζει τη νίκη του θανάτου και την Ανάσταση του Χριστού. Βάφουμε κόκκινα τα αυγά (αν και πολλοί βάφουν και άλλα χρώματα) γιατί όπως λένε οι ερευνητές το κόκκινο συμβολίζει τη χαρά και η Ανάσταση του Κυρίου μας πλημμυρίζει από χαρά.
Ο Αδαμάντιος Κοραής δίνει τη δική του εκδοχή για το κόκκινο χρώμα των αυγών. Το κόκκινο συμβολίζει το αίμα των προβάτων με το οποίο οι Ιουδαίοι στην Αίγυπτο έβαψαν τις πόρτες τους, για να αποφύγουν τον εξολοθρευτή άγγελο που θα θανάτωνε τα αρσενικά παιδιά.
Μα υπάρχουν και οι λαϊκές παραδόσεις. Ήταν, λέει, κάποτε μια Εβραιοπούλα που είχε στην ποδιά της αυγά. Καθώς πήγαινε να τα πουλήσει στο παζάρι συναντάει μια άλλη Εβραιοπούλα, που της λέει:
– Ανέστη ο Χριστός. Πες και εσύ το ίδιο.
– Δεν το πιστεύω. Τότε μόνο θα το πιστέψω εάν κοκκινίσουν τ΄ αυγά που έχω στην ποδιά μου, της απαντάει εκείνη…
Και κοκκίνισαν τα αυγά και έτσι πείστηκε η άπιστη Εβραιοπούλα… Ε, από τότε καθιερώθηκε να βάφουμε κόκκινα τ΄ αυγά.
Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης πήγαιναν στην εκκλησία, τυλιγμένα μέσα σε μια άσπρη πεντακάθαρη πετσέτα τόσα κόκκινα αυγά όσα ήταν τα μέλη της οικογένειας και ένα παραπάνω για την Παναγία. Αυτό το αυγό το τοποθετούσαν στο εικονοστάσι. Σε άλλα μέρη του Πόντου έβαζαν ένα επιπλέον αυγό για το φτωχό.
Τα αυγά τα τοποθετούσαν κάτω από την Αγία Τράπεζα για να διαβαστούν. Ο παππάς "ευχίαζε τα ωβά". Τα "ευχιασμένα ωβά" έμεναν εκεί έως την Ανάσταση. Ήταν τα πρώτα αυγά που τσούγκριζαν και έτρωγαν μετά το Χριστός Ανέστη.
Έστω και με μικρές παραλλαγές όλα τα χωριά και οι πόλεις της Μαύρης Θάλασσας (Εύξεινος Πόντος) γιόρταζαν τις μέρες του Πάσχα.
Η Λαμπρή στη Νέα Χηλή Αλεξανδρούπολης
Ας σταχυολογήσουμε κάποιες μνήμες από τις μέρες του Πάσχα στο χωριό μας. Εκείνα τα χρόνια όλη η οικογένεια βρισκόταν "επί ποδός". Οι γονείς ήταν επιφορτισμένοι με την καθαριότητα, το βάψιμο, το πλύσιμο του σπιτιού και των αυλών.
Το Σάββατο του Λαζάρου βγαίναμε να πούμε τα κάλαντα. Παίρναμε το καλαθάκι μας και βγαίναμε στη γειτονιά:
“Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια,
ήρθε και η Κυριακή που τρων τα ψάρια.
Αχ, οι κοτούλες σας αυγά γεννάνε,
και οι φωλίτσες σας δεν τα χωράνε.
Δώσε και μένα θεία, ένα αυγουλάκι,
για να γεμίσω το καλαθάκι…”
Άλλα παιδιά πάλι τραγουδούσαν:
“Ήρθε ο Λάζαρος ήρθαν τα Βάγια, ήρθε η Κυριακή που τρων τα ψάρια.
Ήρθε ο Υιός της Παναγίας, Μάρθα κλαίει και Μαρία τον αδερφό της.
Τρεις μέρες τον θρηνούσαν και τον Λάζαρο ρωτούσαν,
που ήσουν Λάζαρε κρυμμένος, είδα τρόμους, βάσανα και πόνους…”
Όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα πηγαίναμε στην εκκλησία. Οι περισσότεροι πήγαιναν από τη Μεγάλη Πέμπτη και μετά. Τότε πλημμύριζε η εκκλησία από κόσμο. Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης μικροί και μεγάλοι πηγαίναμε στην εκκλησία για να κοινωνήσουμε. Πριν πάμε όμως έπρεπε να φιλήσουμε το χέρι των γονιών μας, της γιαγιάς και του παππού και να ζητήσουμε συγχώρεση. Πολλοί προτιμούσαν να κοινωνήσουν το πρωινό του Μεγάλου Σαββάτου ή μετά την Ανάσταση.
Μετά την κοινωνία της Μεγάλης Πέμπτης επιστρέφαμε στα σπίτια μας. Η μητέρα ξεκινούσε τη διαδικασία για το βάψιμο των αυγών. Εμείς τα παιδιά μαζεύαμε φύλλα για να τα στολίσουμε. Τοποθετούσαμε από ένα φύλο σε κάθε αυγό και το τυλίγαμε με τούλι ή κομμάτι από παλιό νάιλον καλτσόν. Ποιος δε θυμάται τα καλτσόν της μαμάς που θυσιαζότανε για το σκοπό αυτό. Όταν έβραζαν τα αυγά αφαιρούσαμε καλτσόν και φύλλο και είχαμε το σχέδιο επάνω στο αυγό. Έως ότου έφθασαν και στο μικρό χωριό μας οι χαλκομανίες νερού. Ξεχνιούνται οι ικεσίες στη μαμά "να πάρουμε κι εμείς χαλκομανίες, βαρεθήκαμε τα φύλλα και τα κρεμμυδότσουφλα"…
Πολλές νοικοκυρές ζύμωναν τα τσουρέκια τους ξημερώματα της Μεγάλης Πέμπτης. Από τα άγρια χαράματα σηκωνόταν η νοικοκυρά για να ζυμώσει το ζυμάρι. Και καμάρωνε σαν το έβλεπε κίτρινο - κίτρινο να ξεχειλίζει η σκάφη.
Οι φούρνοι τότε έπαιρναν φωτιά και μοσχομύριζε όλο το χωριό. Το κακό ήταν που δεν μπορούσαμε να απολαύσουμε τα πασχαλινά τσουρέκια λόγω νηστείας, που κρατούσε όλη η οικογένεια (www.alexpolisonline.com/2017/12/blog-post_992.html).
Το βράδυ θα πηγαίναμε πάλι στην εκκλησία για να ακούσουμε τα δώδεκα Ευαγγέλια και να παρακολουθήσουμε τη Σταύρωση του Χριστού.
Ακόμη ηχεί στα αυτιά μου ο ήχος από το κτύπημα των καρφιών επάνω στο Σταυρό, τοκ, τοκ… Ήταν τόσο κατανυκτική η ατμόσφαιρα. Όταν τελείωναν τα Ευαγγέλια, κορίτσια και αγόρια ξεχύνονταν στις γειτονιές για να μαζέψουν λουλούδια για τον Επιτάφιο. Πήγαιναν στις αυλές των σπιτιών και έκοβαν μενεξέδες, πασχαλιές, τριαντάφυλλα και ότι άλλο είχαν οι αυλές αυτήν την εποχή. Οι άνθρωποι δε διαμαρτύρονταν, γνώριζαν ότι τα λουλούδια τους θα στόλιζαν τον Επιτάφιο. Οι μεγαλύτερες γυναίκες έμεναν στην εκκλησία και μοιρολογούσαν τον Εσταυρωμένο "Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα, σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται, σήμερα βάλανε βουλή οι άνομοι Εβραίοι, για να σταυρώσουν το Χριστό, των πάντων Βασιλέα…".
Ο στολισμός του Επιταφίου ήταν μια ιεροτελεστία και η συμμετοχή έδινε πολύ χαρά στον καθένα που συμμετείχε. Η εκκλησιά τότε μοσχοβολούσε από τα λουλούδια και το μύρο!
Τη Μεγάλη Παρασκευή ήταν πένθος για όλο το χωριό. Αυτή την ημέρα κοιτούσαμε να έχουμε όσο το δυνατόν λιγότερες ασχολίες. Η καμπάνα χτυπούσε πένθιμα όλη τη μέρα. Μετά την αποκαθήλωση και την τοποθέτηση του Εσταυρωμένου στο στολισμένο κουβούκλιο, όλοι πήγαιναν να προσκυνήσουν και να περάσουν τρεις φορές κάτω από τον Επιτάφιο. Το βράδυ, μετά τα Εγκώμια, παλικάρια του χωριού σήκωναν στους ώμους τον Επιτάφιο και γινόταν η περιφορά Του. Στο πίσω μέρος της εκκλησίας νέοι του χωριού έβαζαν φωτιά για να κάψουν τον "Ιούδα". Πράξη καθαρά συμβολική, γιατί ο Ιούδας συμβόλιζε την προδοσία του μαθητή προς το δάσκαλο.
Όλοι με ευλάβεια ακολουθούσαν την περιφορά του Επιταφίου, κρατώντας αναμμένα κεριά. Μέσα στο σκοτάδι η λάμψη των κεριών και οι ψαλμωδίες δημιουργούσαν μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα μυσταγωγίας. Βέβαια δεν έλειπε και το εθνικό μας κουσούρι. Λες και εκείνη την ώρα έπρεπε να σχολιάσουν και να μεταφέρουν όλα τα νέα του χωριού. Όταν επιστρέφαμε στην εκκλησία, οι άνδρες μπροστά στην είσοδο της εκκλησίας κρατούσαν ψηλά τον Επιτάφιο για να περάσουν οι πιστοί από κάτω. Όταν τελείωνε η λειτουργία ο παππάς μας έδινε λουλούδια και επιστρέφαμε στα σπίτια μας.
Σε λίγες ώρες θα ξημέρωνε μια νέα μέρα. Η διάθεση των ανθρώπων σιγά-σιγά άλλαζε. Οι νοικοκυρές έκαναν τις τελευταίες προετοιμασίες. Τα παιδιά μπορούσαν να παίξουν, να φωνάξουν. Οι νονοί επισκέπτονταν τα βαφτιστήρια τους για να τους δώσουν τα δώρα τους, συνήθως ρούχα ή παπούτσια και βέβαια τη λαμπάδα. Τα παιδιά ήταν διπλά χαρούμενα γιατί τότε οι γονείς μπορούσαν να τους αγοράσουν κάποιο καινούριο ρούχο.
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου όλο το χωριό φορώντας τα καλά του και κρατώντας τις λαμπάδες στα χέρια πήγαινε στην εκκλησία. Μετά το "Δεύτε Λάβετε Φως" η αυλή της εκκλησίας γέμιζε από χαρούμενες φωνές "Χριστός Ανέστη", "Αληθώς Ανέστη" και να οι αγκαλιές και τα φιλιά. Και εκεί, ανάμεσα στο "Χριστός Ανέστη", στις αγκαλιές, στα φιλιά και στις στρακαστρούκες, λες και κάποιος ξαφνικά έδινε το σύνθημα "διαλυθείτε ησύχως". Οι πιστοί με τις λαμπάδες αναμμένες έπαιρναν το δρόμο για τα σπίτια τους, όπου τους περίμενε η μαγειρίτσα και τα κόκκινα αυγά. Ήταν όμως και αρκετοί που παρέμεναν στην εκκλησία έως την απόλυση.
Ανήμερα του Πάσχα κάποιοι δε ξεχνούσαν και τους φαντάρους μας. Γέμιζαν τα καλάθια με τσουρέκια και κόκκινα αυγά και επισκέπτονταν το στρατόπεδο της περιοχής μας για να ευχηθούν στους φαντάρους "Χριστός Ανέστη και του χρόνου στα σπίτια σας".
Κάπως έτσι πορευόταν σε γενικές γραμμές το χωριό μας. Εικόνες και συνήθειες της μεταπολεμικής Νέας Χηλής, που όμως έχουν άρωμα του πιο μακρινού παρελθόντος. Ας κρατήσουμε στην καρδιά μας τις εικόνες που μας μεταφέρουν με τόση νοσταλγία οι μεγαλύτεροι.
Καλή Ανάσταση!
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
* Οι πληροφορίες για την Λαμπρή στον Εύξεινο Πόντο προέρχονται από το βιβλίο "Ποντιακή Λαογραφία" της Έλσας Γαλανίδου - Μπαλφούσια.
[post_ads]
Πηγή
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου